Actueel

In een uitspraak over pesticiden bij lelieteelt geeft het gerechtshof in Den Bosch de wetgever en de toelatingsorganisatie een veeg uit de pan. De middelen zijn niet getoetst op risico’s op parkinson of ontwikkelingsstoornissen bij jonge of ongeboren kinderen.

Een boer in het Limburgse Sevenum mag de komende drie jaar geen bestrijdingsmiddelen gebruiken bij de teelt van lelies. Het gerechtshof in ’s-Hertogenbosch oordeelde dinsdag dat de boer een bijzondere zorgplicht heeft voor direct omwonenden en dat hij een onrechtmatige daad pleegt als hij volgens plan in 2027 een van zijn akkers in de buurt van een woonwijk gebruikt voor lelieteelt.

In zijn uitspraak in hoger beroep geeft het hof de Nederlandse staat een stevige tik op de vingers. De regelgeving in Nederland schiet tekort om kwetsbare groepen te beschermen tegen risico’s voor de gezondheid bij het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen, stelt het hof.

Voorzorgsbeginsel

Tijdens de toelatingsprocedure voor de middelen die de lelieteler wil gebruiken is geen onderzoek gedaan naar risico’s op de ziekte van Parkinson en andere neurodegeneratieve ziektes, en op ontwikkelingsstoornissen voor jonge of ongeboren kinderen. Dat had wel gemoeten, oordeelt het hof, omdat de middelen een potentieel gevaar opleveren voor het ontstaan van deze ziektes.

In geval van twijfel kan de overheid het voorzorgsbeginsel toepassen door het gebruik van middelen te beperken of te verbieden. Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) had daarom wetenschappelijke deskundigen om een risicobeoordeling moeten vragen. Zo’n beoordeling is verplicht als gevolg van een uitspraak van het Europees Hof van Justitie.

Geen adequate nationale wetgeving

Een teler moet erop kunnen vertrouwen dat bij het gebruik van toegelaten middelen geen reëel gevaar op gezondheidsschade bestaat, zegt het hof. Maar bij de boer in Sevenum is hiervan geen sprake, omdat Nederland zich niet aan de Europese verplichting voor een risicobeoordeling heeft gehouden.

Daar komt nog bij dat Nederland volgens het hof een Europese richtlijn over duurzaam gebruik van pesticiden niet goed in de nationale wetgeving heeft verwerkt. Volgens die richtlijn moet een lidstaat het gebruik van pesticiden minimaliseren in gebieden met kwetsbare groepen als kinderen, ouderen en zwangere vrouwen. In plaats daarvan heeft Nederland een algeheel verbod op het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen ingevoerd, maar daarvan is onder andere gebruik in de landbouw uitgezonderd.

GroenLinks-PvdA: Goed nieuws

In mei vorig jaar oordeelde de rechtbank in Roermond al dat de boer in Sevenum geen gif mocht spuiten. Die zaak was aangespannen door 35 omwonenden. Op advies van LTO Nederland en de Koninklijke Algemene Vereniging voor Bloembollencultuur (KAVB) ging de boer in hoger beroep bij het gerechtshof. Dat bevestigt het spuitverbod en legt de bal nu bij de wetgever.

“De uitspraak is goed nieuws voor mensen die zich zorgen maken over hun gezondheid, en ook voor de natuur”, zegt Tweede Kamerlid Laura Bromet (GroenLinks-PvdA) in een reactie. “Belangen als volksgezondheid, voedselzekerheid en een gezonde natuur moeten veel zwaarder gaan wegen. Met deze uitspraak in de hand is wetgeving de volgende logische stap. Dat zal van het volgende kabinet moeten komen. Het huidige kabinet laat boerenbelangen zwaarder wegen dan volksgezondheid.”

“We zijn enorm opgelucht”, zegt omwonende Carel Otten. “We hopen dat de overheid overmatig pesticidengebruik rondom woningen gaat verbieden, zodat wij niet meer tegenover telers in de rechtbank hoeven te staan.”

114 kilo pesticiden per hectare

De omwonenden kregen steun van Aardige Buren, een coalitie van maatschappelijke organisaties die bewoners helpt op te komen voor een gezonde leefomgeving. De organisatie wijst erop dat de toelatingsprocedure voor pesticiden hiaten bevat en dat de overheid nalatig is.

Boeren telen vaak lelies als ‘tussengewas’, om te voorkomen dat de grond uitgeput raakt door de teelt van steeds dezelfde gewassen. Met een goede oogst kan de grond herstellen én valt er goed te verdienen. Telers voeren geregeld aan dat ze maar eens in de zoveel jaar spuiten wat voor lelies nodig is, en dan alleen van mei tot september. Aardige Buren stelt daartegenover dat voor de lelieteelt 114 kilo pesticiden per hectare nodig is, tegen 25 kilo bij tulpen, 8 bij aardappelen en 3 bij tarwe.

Dit artikel is op 22-07-2025 gepubliceerd in Trouw.

Inwoners van Sevenum krijgen voorlopig geen lelieteelt naast hun huis. Het gerechtshof van Den Bosch bevestigde dinsdag het verbod op lelieteelt naast een woonwijk in het Limburgse dorp. Voor de teelt zijn veel bestrijdingsmiddelen nodig, die mogelijk schadelijk zijn voor de gezondheid.

De uitspraak is de derde juridische nederlaag voor Nederlandse lelietelers in iets meer dan een jaar tijd. Vorig jaar legde de rechtbank Roermond in een kort geding al een verbod op. In april oordeelde de Raad van State in een andere zaak dat lelieteelt mogelijk schadelijk is voor de natuur, en dus vergunningsplichtig. Donderdag bevestigde het hof het eerdere verbod, en de kritiek op het handelen van het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb).

Voor de teelt van lelies zijn uitzonderlijk veel bestrijdingsmiddelen nodig. Het wetenschappelijke bewijs dat die middelen bij mensen tot neurodegeneratieve ziektes kunnen leiden, zoals parkinson, groeit de laatste jaren. Ook lijken ze invloed te hebben op de ontwikkeling van (ongeboren) kinderen. In de toelatingsprocedure van het Ctgb is echter geen aandacht voor dergelijke risico’s. Ook heeft Nederland niet de vereiste risicobeoordeling laten uitvoeren. Het Ctgb bevestigt dit.

Voorzorgsbeginsel

Het gerechtshof oordeelt dat dit in strijd is met het zogeheten voorzorgsbeginsel. Hoewel de middelen die de teler wil gebruiken zijn toegestaan, kan hij er dus niet van uitgaan dat het gebruik niet ten koste zal gaan van de gezondheid van omwonenden. Het hof verbiedt daarom lelieteelt op het perceel tot eind 2028.

Het hof wijst er ook op dat Nederland de Europese richtlijn omtrent duurzaam gebruik van pesticiden niet goed heeft ingevoerd. Daarin staat dat lidstaten het gebruik van zulke middelen in de buurt van kwetsbare groepen, zoals kinderen en ouderen, moeten minimaliseren. Dat is niet in de Nederlandse wet opgenomen, waardoor de bescherming van die kwetsbare groepen tekortschiet.

De zaak is aangespannen door 35 omwonenden van het perceel. Sommigen wonen op enkele tientallen meters van de grond waar de lelies zouden verschijnen. De teler bood aan een bufferzone aan te houden van 50 meter en het aantal middelen te beperken, maar dat was voor de omwonenden niet genoeg. Zeven van de middelen die hij wilde gebruiken, kunnen mogelijk hersenschade aanrichten.

‘Sectoraangelegenheid’

In mei vorig jaar oordeelde de rechtbank Roermond dat de kans op gezondheidsschade bij omwonenden zwaarder weegt dan het commerciële belang van de teler. Daarbij wees de rechter op het hoge gebruik van bestrijdingsmiddelen bij lelieteelt en het feit dat resten daarvan tot op 250 meter afstand terug worden gevonden.

De teler zelf zag aanvankelijk af van hoger beroep, maar brancheorganisaties LTO en KAVB noemden de zaak een ‘sectoraangelegenheid’. Zij zagen de uitspraak als een bedreiging voor de lelieteelt in heel Nederland. De teler ging alsnog in beroep en zei tijdens de zitting: ‘Ik zit hier voor al mijn collega’s.’

Het vonnis van de rechtbank geldt vooralsnog alleen voor het perceel in Sevenum, en tot 2028. Maar ook elders in het land hebben omwonenden rechtszaken aangespannen tegen lelietelers. Deze uitspraak versterkt hun positie in de rechtbank.

‘We zijn enorm opgelucht’, zegt Carel Otten, een van de omwonenden. ‘Nu hopen dat de overheid overmatig pesticidengebruik rondom woningen gaat verbieden, zodat wij niet meer tegenover telers in de rechtbank hoeven te staan.’

Dit artikel stond op 22-07-2025 in De Volkskrant.